Aprendizaje autónomo en la educación a distancia en estudiantes de Psicopedagogía durante la COVID-19: una revisión sistemática

Diana Rosa Marrufo-Rojas, Estrella De Jesús Sirlopú Vera, Francisca Mercedes Velásquez-Arriola, Juan Pedro Soplapuco-Montalvo, Alex Miguel Hernández-Torres, Jorge Luis Albarrán-Gil

Texto completo:

PDF XML EPUB

Resumen

Introducción: durante la COVID-19, la educación a distancia fue una oportunidad para el ejercicio del autoaprendizaje en salud mediante el uso de recursos electrónicos, con el dinamismo e impulso del aprendizaje autodidacta mediante el uso de las TIC.

Objetivo: valorar a través de una revisión sistemática el comportamiento del aprendizaje autónomo en estudiantes de Psicopedagogía durante la pandemia por la COVID-19.

Método: se realizó una revisión sistemática en publicaciones entre los años 2020-2022, donde se identificaron 767 artículos en Scopus, 64 registros en SciELO y 759 en Google Scholar, luego de su procesamiento quedó una muestra de 52 artículos. Fueron recopilados: título, año, tipo de artículo, contexto, revista, indexación, tema, comentario, posible uso en el artículo, referencia bibliográfica y DOI. Las referencias bibliográficas se procesaron mediante el gestor bibliográfico Mendeley.

Resultados: se destacó el creciente acto investigativo acerca de las estrategias metodológicas de la autonomía en los aprendizajes en educación básica y con aspiraciones a efectuar estudios en salud, durante la pandemia por la COVID-19. El país con más producciones académicas sobre aprendizaje autónomo en educación básica fue Perú con cuatro, seguido de Ecuador con tres producciones científicas vinculadas a salud; también se encontraron investigaciones de otras latitudes.

Conclusiones: el aprendizaje autónomo es una prioridad de vigencia actual, indispensable para responder a las demandas de una sociedad cambiante y compleja. En los países de Latinoamérica hubo creciente interés investigativo sobre aprendizaje autónomo en educación básica y que aspiraron a efectuar estudios en salud durante la pandemia por la COVID-19.

Palabras clave

aprendizaje autónomo; COVID-19; educación a distancia

Referencias

Raluy D, Mislang R. Developing Learner Autonomy and Goal-Setting through Logbooks. SiSal J [Internet]. 2022 [citado 12 Sep 2023]; 13(3):347-366. DOI: https://doi.org/10.37237/130304

Maru M, Pikyrang C, Setiawan S, Oroh E, Pelenkaju N. The Internet use for Autonomous Learning during COVID-19 pandemic and its hindrances. Inter J Interac Mob Tech [Internet]. 2021 [citado 10 Mar 2022]; 15:65-79. DOI: https://doi.org/10.3991/ijim.v15i18.24553

Rivalles MCC, Montoya PLG. La educación virtual y el aprendizaje autónomo en época de pandemia. Centro Sur [Internet]. 2021 [citado 12 Sep 2023]; 4(3). DOI: https://doi.org/10.37955/CS.V4I3.182

Khan RMI, Ali A, Alourani A. Investigating Learners’ Experience of Autonomous Learning in E-learning Context. Intern J Emerg Techn Learn. 2022 [citado 12 Sep 2023]; 17(8):4-17. DOI: https://doi.org/10.3991/ijet.v17i08.29885

Mendoza-Navarro LP, Velásquez-Miranda GM, Llantoy-Aroca BE, Carrasco-Caballero NE, Cruz-Guimaraes JL, Arteaga-Sánchez JD, Minchola-Vásquez AM. Las TICs como soporte en el aprendizaje autónomo en estudiantes de nivel secundario: retos a alcanzar en la educación digital. Ciencia Latina [Internet] 2022 [citado 12 Sep 2023]; 6(2):1379-406. Disponible en: https://www.ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/view/1960

Bonilla-Guachamín JA. Las dos caras de la educación en el COVID-19. CienciAmérica [Internet]. 2022 [citado 14 Sep 2023]; 9(2):89-98. Disponible en: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=7746454

Enríquez-Vázquez L, Hernández-Gutiérrez M. Alumnos en pandemia: una mirada desde el aprendizaje autónomo. Rev Digi Univ [Internet]. 2021 [citado 13 Mar 2023]; 22(2). DOI: http://doi.org/10.22201/cuaieed.16076079e.2021.22.2.11

Alhazbi Hasan MA. The role of self-regulation in remote emergency learning: Comparing synchronous and asynchronous online learning. Sustain Switz [Internet]. 2022 [citado 13 Sep 2023]; 13(19). DOI: https://doi.org/10.3390/su131911070

Bartolomé-Prudencio JR. Formative assessment and autonomous learning in times of pandemic. J Business Entrepr Stu [Internet]. 2021 [citado 9 Oct 2023]. DOI: https://doi.org/10.37956/jbes.v0i0.205

Cabero-Almenara J. Learning from the time of the COVID-19. Rev Electr-Educare [Internet]. 2020 [citado 15 Sep 2023]; 24(1). DOI: http://dx.doi.org/10.15359/ree.24-s.2

Henriques S, Correia JD, Dias-Trindade S. Portuguese Primary and Secondary Education in times of Covid-19 pandemic: An exploratory study on teacher training and challenges. Education Sciences [Internet]. 2021 [citado 15 Oct 2023]; 11(9). DOI: https://doi.org/10.3390/educsci11090542

Cunha J, Silva C, Guimarães A, Sousa P, Vieira C, Lopes D, Rosário P. No Children Should Be Left Behind During COVID-19 Pandemic: Description, Potential Reach, and Participants’ Perspectives of a Project Through Radio and Letters to Promote Self-Regulatory Competences in Elementary School. Front Psych [Internet]. 2021 mayo [citado 13 Oct 2023]; 12:647708. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.647708

Kohnke L, Zou D, Zhang R. Pre-service teacher’s perceptions of emotions and self-regulatory learning in emergency remote learning. Sustainability [Internet]. 2021 [citado 22 Ago 2023]; 13:7111. DOI: https://doi.org/https://doi.org/10.3390/su13137111

Sutarni N, Arief, Ramdhany M, Hufad A, Kurniawan E. Self-regulated learning and digital learning environment: It’s effect on academic achievement during the pandemic. Cakrawala Pendidikan [Internet]. 2021 [citado 22 Ago 2023]; 40:374-388. DOI: https://doi.org/10.21831/cp.v40i2.40718

Ma X. Influence Study of Learners’ Independent Learning Ability on Learning Performance in Online Learning. Intern J Emerg Techn Learn [Internet]. 2021 [citado 22 Ago 2023]; 17(9):201-213. DOI: https://doi.org/10.3991/ijet.v17i09.30925

Nugraheni N, Sukestiyarno YL, Wardono, Masrukan. Student’s Learning Independence Profiles in Solving HOTS Questions Related to Numeracy. J High Edu Theo Pract [Internet]. 2022 [citado 22 Ago 2023]; 22(15):20-29. DOI: https://doi.org/10.33423/jhetp.v22i15.5557

Al-Dawood I. Correlation of Self-regulated Learning on Blackboard and Academic Achievement of Islamic Studies Students. Inter J Learn Teach Educ Res [Internet]. 2022 [citado 28 Sept 2023]; 21(9):370-388. DOI: https://doi.org/10.26803/ijlter.21.9.21

Jacob L, Benick M, Dörrenbächer S, Perels F. Promoting self-regulated learning in preschoolers. J Childh Educ Society [Internet]. 2020 [citado 22 Ago 2023]; 1(2):116-140. DOI: https://doi.org/10.37291/2717638X.20201237

Leiva-Reyes KA, Gutiérrez-Jiménez AE, Vásquez-Rojas CP, Chávez-Lezama SE, Reynosa-Navarro E. Aprendizaje Colaborativo En Línea Y Aprendizaje Autónomo En La Educación A Distancia. Rev Cient Cult Com Des [Internet]. 2020 [citado 22 Ago 2022]; 5(3):95-100. Disponible en: https://rccd.ucf.edu.cu/index.php/aes/article/view/267

Magwa L, Mohangi K. Using theoretical frameworks to analyze democratic student-teacher engagement and autonomous learning for academic achievement in Zimbabwe. Front Educ [Internet]. 2022 [citado 22 Ago 2022]; 7. DOI: https://doi.org/10.3389/feduc.2022.925478

Suraratdecha S, Tayjasanant C. Thai teachers’ self-assessment and student perceptions on the practice of autonomy. Kasetsart J Social Scien [Internet]. 2020 [citado 22 Ago 2023]; 41(1):46-52. Disponible en: https://kukr.lib.ku.ac.th/kukr_es/BKN/search_detail/result/410898

Sánchez-Molina AA, Murillo-Garza A, Sánchez-Molina AA, Murillo-Garza A. Enfoques metodológicos en la investigación histórica: cuantitativa, cualitativa y comparativa. Deb Hist [Internet]. 2021 [citado 20 Sept 2023]; 9(2):147-181. DOI: https://doi.org/10.54167/debates-por-la-historia.v9i2.792

Fabra-Brell E, Roig-Vila R. Flipped Learning, videos and learning autonomy in music: impact on families and adolescents | Flipped Learning, vídeos y autonomía de aprendizaje en Música: impacto en familias y adolescentes. Pixel-Bit [Internet]. 2022 [citado 20 Sept 2023]; 65:95-120. DOI: https://doi.org/10.12795/pixelbit.93549

Chávez-Ramos LA, Hualpa-Flores AMDC, Paredes EL, Vásquez-Condezo EH. Importancia de los recursos audiovisuales en los docentes y estudiantes durante la Pandemia por COVID-19. Religación [Internet]. 2021 [citado 22 Sept 2023]; 6(30):1-10. Disponible en: https://link.gale.com/apps/doc/A684660696/IFME?u=anon~1cac2d85&sid=googleScholar&xid=b468a7a8

Mažgon J, Kalin J, Kaminskienė L, Gedvilienė G, Tūtlys V, Ermenc KS. Coping With Challenges of the COVID-19 Lockdown in Public Education of Lithuania and Slovenia: Views of School Heads | COVID-19 pandemijos iššūkių valdymas Lietuvos ir Slovėnijos bendrojo ugdymo sistemoje: mokyklų vadovų požiūris. Pedagogika [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 143(3):5-22. DOI: https://doi.org/10.15823/p.2021.143.1

Shamir-Inbal, Tamar, Blau. Facilitating Emergency Remote K-12 Teaching in Computing-Enhanced Virtual Learning Environments During COVID-19 Pandemic-Blessing or Curse? J Educ Comp Resea [Internet]. 2021 [citado 22 Sept 2023]; 59(7):1243-1271. DOI: https://doi.org/10.1177/0735633121992781

Molina-Pérez J, Pulido-Montes C. Covid-19 and «improvised» digitization in secondary education: Emotional tensions and challenged professional identity | COVID-19 y digitalización «improvisada» en educación secundaria. Rev Intern Edu Just Soc [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 10(1):181-196. DOI: https://doi.org/10.15366/RIEJS2021.10.1.011

Rossini TSS, do Amaral MM, Santos E. The viralization of online education: Learning beyond the time of the coronavirus. Prospects [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 51(1-3):285-297. DOI: https://doi.org/10.1007/s11125-021-09559-5

Aparicio-Gómez O, Ostos-Ortiz O. Pedagogías emergentes en ambientes virtuales de aprendizaje. Rev Int Ped Innov Edu [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 1(1):11–36. DOI: https://doi.org/10.51660/ripie.v1i1.25

Montenegro SAM. Costa Rica’s educational scenario in times of COVID-19 pandemic. Edu Media Intern [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 58(2):202-208. Disponible en: https://doi.org/10.1080/09523987.2021.1930483

Salirrosas-Navarro LS, Tuesta-Panduro JA, Guerra-Chacon AM. La estrategia “Aprendo en casa” y los retos en la educación virtual peruana. EduSol [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 21(76):202-214. Disponible en: http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S1729-80912021000300202

Solís OB. Educación virtual interactiva como metodología para la educación: revisión de literatura. In Crescendo [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 11(2):225-238. Disponible en: https://shorturl.at/m0236

Valverde-González LIV, Eduardo Allauca-Peñafiel MI, Hidalgo-Solórzano III X. Revisión sistemática sobre la incidencia del Elearning en tiempo de pandemia Covid 19. Dom Cien [Internet]. 2021 [citado 22 Sep 2023]; 7(4):878-891. DOI: https://doi.org/10.23857/DC.V7I4.2136

Peinado-Camacho JJ. Experiencias del profesorado acerca del aprendizaje autónomo en estudiantes de modalidad a distancia y el uso de recursos digitales. RIDE [Internet]. 2020 [citado 22 Sep 2023]; 10(20). DOI: https://doi.org/10.23913/ride.v10i20.645

Aguilar-Gordón FR. Del aprendizaje en escenarios presenciales al aprendizaje virtual en tiempos de pandemia. Est Pedag (Valdivia) [Internet]. 2020 [citado 22 Sep 2023]; 46(3):213-223. DOI: https://doi.org/10.4067/S0718-07052020000300213

Padilla EJ, Portilla GI, Torres M. Aprendizaje autónomo y plataformas digitales: el uso de tutoriales de YouTube de jóvenes en Ecuador. Est Pedag (Valdivia). 2020 [citado 22 Ago 2022]; 46(2):285-297. Disponible en: https://www.scielo.cl/scielo.php?pid=S0718-07052020000200285&script=sci_arttext

Ülker M. Student and Teacher Opinions on Coronavirus Outbreak, Education and Training: The Case of Kosovo. Milli Egitim [Internet]. 2020 [citado 22 Ago 2022]; 49(1):989-1010. DOI: https://doi.org/10.37669/milliegitim.787731

Rueda-Gómez KL, Guzmán-Duque AP. Khan-Academy, una estrategia innovadora para mejorar la calidad en la educación superior a través del rendimiento académico de los estudiantes. 2020 [citado 22 Sep 2023]; Disponible en: https://scholar.google.es/scholar?hl=es&as_sdt=0%2C5&q=Rueda-G%C3%B3mez+%282020%29+Khan+Academy&btnG=

Maliza-Muñoz WF, Medina-León A. Experiencias en el desarrollo del Aprendizaje autónomo en Moodle. Uniandes EPISTEME. Rev Digi Cien Tecno Innov [Internet]. 2022. [citado 13 Sep 2022]; 10(1). Disponible en: http://dspace.utb.edu.ec/bitstream/handle/49000/13683/C-UTB-CEPOS-TIE-000065.pdf?sequence=1&isAllowed=y

DOI: http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.10456422



Copyright (c) 2024 Diana Rosa Marrufo-Rojas, Estrella De Jesús Sirlopú Vera, Francisca Mercedes-Velásquez Arriola, Juan Pedro Soplapuco-Montalvo, Alex Miguel Hernández-Torres, Jorge Luis Albarrán-Gil

Licencia de Creative Commons
Esta obra está bajo una licencia de Creative Commons Reconocimiento 4.0 Internacional.